Útlát av vakstrarhúsgassi
Sambært veðurlagssáttmálanum hjá ST, sum Føroyar hava tikið undir við, skulu øll limalond á hvørjum ári gera uppgerð og boða frá útláti av vakstrarhúsgassi til altjóða veðurlags-nevndina hjá ST, Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC
Umhvørvisstovan ger uppgerð yvir útlátið av vakstrarhúsgassi. Í seinastu frágreiðingini verður tikið saman um uppgerðina tíðarskeiðið 1990-2024. Tølini í hesi frágreiðing verða fráboðað ST í apríl 2026.
Á hesi síðu vísa vit høvuðsúrslitini í frágreiðingini.
Samlaða útlátið – høvuðstølini
Seinasta uppgerðin vísir, at samlaða føroyska útlátið av ymiskum sløgum av vakstrarhúsgassi í 2024 var á leið 906 mió. tons. At kalla alt var koltvíilta (CO2). Hini vakstrarhúsgassini eru metan (CH4), láturgass (N2O) og F-gassini hydroflourocarbon (HFC) og svávulhexaflourid (SF6). Roknað í CO2 eindum, var samlaða føroyska útlátið av vakstrarhúsgassi í 2024 1,1 mió. tons av CO2 eindum.
Á myndini niðanfyri sæst yvirskipaða gongdin í samlaða útlátinum av vakstrarhúsgassi, við og uttan útlendsk fiskiskip. Tað sæst, at í báðum førum var samlaða útlátið rættiliga støðugt frá 2001 til 2016. Frá 2016 og fram til 2021 vaks útlátið á hvørjum ári. Í 2022 minkaði samlaða útlátið fyri fyrstu ferð í meira enn tíggju ár. Í 2023 fór útlátið eitt sindur uppaftur, frá 1,10 mió. tons í 2022 til 1,13 mió. tons CO2 eindir. Í 2024 minkaði útlátið aftur til 1,06 mió. tons CO2 eindir, sum svarar til eina 6 % minking. Um útlendsk fiskiskip ikki verða tald við, er minkingin 6,8 %.
Orsøkin til, at samlaða útlátið í 2024 var knapt 68 túsund tons CO2-eindir minni enn í 2023 er serliga:
- at føroysk fiskiskip hava bunkrað 8 % minni av olju
- at ídnaðurin brúkti 15 % minni av olju,
- at elframleiðslan í størri mun var grundað á varandi orku, eisini hóast 5 % øking í elframleiðsluni. SEV brúkti 9 % minni av olju og
- at húsarhaldini brúktu 9 % minni av olju.
Yvirhøvur minkaði nýtslan av olju, og harvið eisini útlátið av vakstrarhúsgassi hjá øllum brúkarum.
Keldur og brúkarar
Í Føroyum eru fýra høvuðskeldur til útlát av vakstrarhúsgassi:
- Orka (brenning av olju o.ø.)
- Nýtsla av F-gassi o.ø.
- Landbúnaður
- Lendisnýtsla (LULUCF-uppgerð)
- Burturkast
Av samlaða útlátinum stava 83 % frá brenning av olju og burturkasti, 8 % frá landbúnaði, 5 % frá nýtslu av F-gassi og øðrum ídnaðargassi og 1 % frá burturkasti. Sí mynd niðanfyri.
Myndin niðanfyri vísir gongdina í samlaða útlátinum og útlátið frá teimum fimm høvuðskeldunum: Orka (nýtsla av brennievni), F-gass, Landbúnaður, Lendisnýtsla og Burturkast í tíðarskeiðinum 1990-2024.
Búskaparkreppan í 90’unum elvdi til eitt munandi fall í útlátinum, niður á góð 600 túsund tons, men sum so líðandi øktist aftur, soleiðis at samlaða útlátið frá 2001 til 2016 var mest sum støðugt, áleið 900 túsund tons av CO2-eindum um árið. Í orkupolitiskum høpi hevur 2010 verið brúkt sum støðisár. Í 2010 var útlátið 964 túsund tons CO2e uttan LULUCF, og 1.000 túsund tons CO2e við LULUCF. Í 2017 øktist útlátið ógvusliga við 18 %, og helt vøksturin áfram til 2021. Økt oljunýtsla, serliga hjá útlendskum fiskiskipum, var høvuðsorsøkin til vøksturin árini 2017-2021.
Sum myndin eisini týðiliga vísir, vendi gongdin í 2022, tá samlaða útlátið minkaði heili 14 % í mun til 2021. Hetta serliga orsakað av minni oljunýtslu hjá føroyskum fiskiskipum og húsarhaldum, og at meira vindorka var á elnetinum í 2022. Í 2023 øktist útlátið aftur 2,5 %, men sum tølini í hesi frágreiðing vísa, fall útlátið aftur við 6 % í 2024.
