Orka – nýtsla av brennievni

Frá, at føroysk fiskiskip keyptu eini 80 túsund tons av olju um árið í tíðarskeiðinum 2002-2007, minkaði nýtslan niður í 60 túsund tons um árið í 2008, tá oljuprísurin fór upp. Síðani 2011 er nýtslan so við og við økt aftur upp til 80 túsund tons, eins og áður. Í 2023 bunkraðu føroysk fiskiskip úti við 76 túsund tons av olju í Føroyum. Myndin omanfyri vísir eisini, at sveiggini í samlaðu søluni av olju til fiskiskip gjøgnum árini, fyri tað mesta skyldast sveiggj í søluni til útlendsk skip. So var eisini í 2023.

Javnan verður spurt, um tað er rætt, at olja, sum útlendsk fiskiskip bunkra í Føroyum skal telja við í føroysku uppgerðini. Sambært vegleiðingini hjá IPCC skal olja hjá fiskiskipum teljast við í uppgerðini hjá landinum, har skipið bunkrar, óansæð, hvar skipið roynir, ella hvørjum flaggi skipið er skrásett undir. T.d. telur olja, sum russisk fiskiskip keypa í Føroyum við í føroysku uppgerðini. Hinvegin, verður tað roknað upp í norsku uppgerðina, tá føroysk fiskiskip bunkra í Norra.

Ein annar afturvendandi spurningur er, hvussu nógva olju føroysk fiskiskip bunkra uttan­lands. Tøl fyri hvussu nógva olju føroysk skip keypa uttan fyri Føroyar eru ikki tøk, men við støði í tølum frá Hagstovuni [1], sær út til, at føroysk fiskiskip seinnu árini hava bunkrað eini 40-50 túsund tons av olju uttanlands um árið. Men sum nevnt, henda olja telur ikki við í føroysku uppgerðini. Um hon taldi við, hevði oljunýtslan hjá føroyskum fiskiskipum verið á leið 50 % hægri árini 2018 – 2022.

[1] Talan er um tøl, sum vísa útreiðslur, sum reiðarí hesi árini hava haft av at keypa olju uttanlands, sum Hagstova Føroya fær til vega frá fyritøkum í sambandi við, at Hagstovan roknar handilsjavnin fyri Føroyar.

Útlátið frá bólkinum El- og hitaframleiðsla fevnir um útlát, sum stavar frá brenning av olju á elverkum hjá SEV og frá brenning av burturkasti á brennistøðum. At brenna burturkast verður flokkað sum hitaframleiðsla, orsakað av, at avlopshiti frá brennistøðunum verður gagnnýttur (partvíst).

Tilsamans er útlátið hjá SEV og brennistøðunum 15 % av samlaða útlátinum, SEV eigur 13,3 % og brennistøðirnar 1,6 %. Útlátið frá bæði elframleiðslu og brenning av burturkasti var hægri í 2023 enn í 2022. Fyri fyrstu ferð síðani 2015 minkaði útlátið av vakstrarhúsgassi frá el- og hitaframleiðslu í 2022, tá útlátið var 18 % lægri enn í 2021. Orsøkin til minkingina í oljunýtsluni í 2022 var, at SEV brúkti á leið 10.500 tons minni av tungolju. Hetta hóast, at elframleiðslan vaks við tveimum prosentum. Minkingin komst av, at munandi meira av varandi orku varð framleidd í 2022 enn í 2021. Serliga vaks parturin úr vindi við heili 67 %’um.

Men jaliga gongdin helt ikki fram inn í 2023, tá elframleiðslan eisini øktist 5 % í mun til 2022. Av tí, at lutfalsliga minni av varandi orku fekst til høldar í 2023, varð aftur neyðugt at brenna meira av olju fyri at nøkta vaksandi tørvin á streymi. Sambært SEV var 2023 eitt gott vindorkuár men eitt vánaligt vatnorkuár.[1] .

Brenning av burturkasti

Í 2023 vórðu góð 40 túsund tons av burturkasti brend. Hetta er á leið 3 % meira enn í 2022, men minni enn tað, sum annars er brent síðani 2020.

[1] SEV Framleiðsluroknskapur 2023

Brúkarabólkurin Onnur skip, t.v.s. øll føroysk skip, onnur enn fiskiskip, t.d. strandfaraskip, rannsóknarskip og sandbátar, áttu 6 % av samlaða útlátinum.

Útlendsk ferðamannaskip ella farmaskip, sum bunkra í Føroyum, verða ikki tald við her, men í altjóða bólkinum International bunkers. Heldur ikki føroysk farmaskip, sum sigla upp á havnir uttan fyri danska kongaríkið, verða tald við. Norrøna bunkrar uttanlands, og er tí heldur ikki við í føroysku tølunum.

Oljunýtslan, sum verður flokkað undir Húsarhaldum og Handlum og stovnum verður brúkt til at hita bygningar. Húsarhaldini eiga 8 % og handlar og stovnar 3 % av samlaða útlátinum.

Sum tað sæst á myndini omanfyri, hevur oljunýtslan hjá húsarhaldum árini 2010 til 2021 verið rættiliga støðug. Gongdin tvey seinastu árini bendir á, tað nú gerst alt týðuligt, at átøk eru gjørd fyri at minka um tørvin at hita hús upp við olju. At alt fleiri húsarhald hita býli við hitapumpu heldur enn oljufýri er, saman við betri bjálving, ein av orsøkunum til, at oljunýtslan minkar. Oljuprísurin hevur sjálvandi eisini týdning.

Ídnaður, t.d. byggivirksemi og matvøru- og fóðurframleiðsla, eigur 10 % av samlaða útlátinum. Hetta er heili 3 prosent-stig hægri enn í 2022.

Útlátið av vakstrarhúsgassi frá ídnaði øktist sera nógv í 2023 í mun til 2022, sí mynd omanfyri. Orsøkin er serliga, at nýtslan av tungolju til fiskamjølframleiðsluna á Havsbrún í Fuglafirði vaks munandi í 2023 í mun til 2022, úr 14 til 20 túsund tons umframt at nýtslan av dieselolju somuleiðis vaks við útivið 2 túsund tonsum. Herumframt brúkti byggivinnan eini 1.500 tons meira av olju í 2023 enn í 2022.

Akfør eiga fyri 9 % av samlaða útlátinum. Akfør fevna um alt útlát, sum stavar frá brenning av olju, sum er keypt á “bensinstøðum” kring landið, eitt nú til motorsúkklur, bilar, bussar og lastbilar.

Samlaða oljunýtslan hjá akførum í 2023 var á leið 34 túsund tons, sum er eini 4 % minni enn í 2022. Nýtslan av bæði bensini og diesel er minkað. Av somu orsøk minkaði útlátið av vakstrarhúsgassi frá ferðslu á vegum samsvarandi. Sí mynd omanfyri.

Sambært Hagstovuni vaks talið av skrásettum motorakførum við millum 1.300 – 1.600 bilum á hvørjum ári í tíðarskeiðinum 2017-2022, sum var ein munandi øking í mun til undanfarnu tíggju árini.  Í 2023 vórðu einans 448 motorakfør skrásett. Vøksturin í samlaða talinum av akførum er samsvarandi minkaður.[1] 1. juli 2024 vóru 42.327 motorakfør skrásett í Føroyum. Av hesum vóru 2.219 elbilar[2]. Færri nýggir bilar og harav minkandi vøkstur í samlaða talinum av akførum og fleiri elbilar gera sítt til, at útlátið frá akførum er minkað.

[1] Kelda: Hagstova Føroya (Talva:  Skrásett motorakfør skift á slag og sýslur) 

[2] Kelda: Akstovan, https://akstovan.fo/akstovan/hagtoel/hagtoel-yvir-akfoer-greina%C3%B0-a-drivmegi