Nýggj frágreiðing um bleytgerarar og eftirgjørd søtievni í umhvørvinum í Norðurlondum

Ein frágreiðing samskipað av granskarum úr Finlandi, Svøríki, Danmark, Norra, Íslandi og Føroyum er nú tøk. Kannað vórðu sýni úr spillivatnsleiðingum og yvirflatuvatni í sjónum, og eisini sýni av fiski og fuglaeggum. Úr Føroyum vórðu toskur, bleikja og teistaegg kannað. Bleytgerarir sum kanningin fevndi um, vóru lang-ketaði ftalat og adipat. Søtievnini, sum vórðu kannað, vóru aspartam, cyclamat og sucralose.  

 

Ftalat vórðu ávíst í fleiri av kannaðu sýnunum, og tey ftalat, sum komu fyri í hægst konsentratiónum vóru DEHP, DINP og DIDP. Kanningin vísti á, at onkrastaðni var innihaldið av teimum kannaðu ftalatunum antin á markinum ella omanfyri markið fyri nær roknað verður við, at tey hava skaðilig árin á umhvørvið. Sostatt varð staðfest, at tørvur er á nærri kanningum. Eisini vísti kanningin, at eftirgjørd søtievni komu fyri í spillivatni, og at hesi søtievnini ikki savnast upp í evju.

 

Í føroysku sýnunum vórðu partvís sera høgar nøgdir av ftalat ávíst, og var tað serliga í spillivatni og botntilfari at nøgdirnar vóru høgar. Innihaldið av ftalat var høgt í spillivatni frá Landssjúkrahúsinum, Sersjantvíkini-reinsiverkinum í Tórshavn og Klaksvíkar sjúkrahúsið. Serliga spillivatn frá Landssjúkrahúsinum hevði høgt innihald av DEHP. Millum alt botntilfarið, sum varð kannað í hesi norðurlendsku kanningini, var hægst innihald av ftalat í 8 út av 9 førum funnið í Havnarvág, nær við bátabrúgvarnar. Í Havnavág vórðu hesi ftalatini funnin í minkandi raðfylgju: DIDP>DINP>DEHP>BBP>isoflex L79P>DBP>DUP>DEHA>DOP. Munurin millum ftaltið í hægst konsentratión, DIDP, og í lægstu konsentratión, DOP, var umleið ein faktor 3000. Kannað varð eisini spillivatn úr m.a. Esbjerg, Odense, Vordingborg, Turku, Helsinki og Gøteborg, og á øllum hesum støðum var ftalatinnihaldið í spillivatni lægri enn í føroysku sýnunum. Botntilfar úr m.a. Limfjorden, Kolding fjord, Turku, Helsinki, Gøteborg og Reykjavík varð eisini kannað, og høvdu tey øll lægri innihald av ftalat samanborið við Havnavág. Hinvegin var ftalatinnihaldið í botntilfari úr Kollafirði og Klaksvík lægri enn á fleiri av nevndu støðunum í hinum Norðurlondunum, og nógv lægri enn í Havnarvág. 

 

Tað er ikki greitt, hví so høgar nøgdir av ftalatum eru í Havnarvág í mun til aðrastaðni. Partur av orsøkini kann vera, at reinsiskipanin ikki er nóg væl egnað til at fanga ftalatir, ella at sýnini í hinum londunum hava verið tikin longur burtur frá dálkingarkeldunum. Kanningarúrslitini benda tó á, at neyðugt er at fáa nærri útgreina, hvørjar keldurnar eru til ftalat í Havnarvág, og um útlátini av ftalatum framhaldandi eru høg. Um so er, má støða takast til, hvat kann gerast fyri at avmarka útlátið.